De interdisciplinaire Romereis

Tijdens deze nascholingscursus leer je via inhoudelijke en didactische stapstenen je verhaal
tijdens de Romereis te stroomlijnen. Dit verslag geeft dag voor dag een inkijkje: wat doen we nu eigenlijk?

Door: Tomas Meijs (één van de cursusdocenten)

De Romereis is voor mij een hoogtepunt in het jaar en in het curriculum van het gymnasium. Ik leer de leerlingen te kijken naar kunst. Ik leer ze wat ze zien in context te plaatsen: een zowel historische, kunsthistorische, als literaire context. Ik ben ervan overtuigd dat de Romereis een cruciale rol speelt in inclusief gymnasiumonderwijs en een plek in het curriculum meer dan verdient. Maar: daarvoor moet de begeleiding wel top zijn, op inhoudelijk en didactisch gebied. Om dat te ondervangen - voor zowel ervaren als nieuwe(re) begeleiders - hebben we een paar jaar geleden deze cursus ontwikkeld.

We hebben inmiddels 40 cursisten meegehad: classici, natuurkundigen, historici, neerlandici, kunsthistorici: van alles wat. Die kruisbestuiving werkt! Zelf hebben we er veel van opgepikt, onze Romereizen zijn beter geworden - en dat krijgen we ook terug van cursisten. Door de cursus breng ik een duidelijke rode lijn aan (dat helpt enorm), maar weet ik ook gewoon simpelweg veel meer. Het mooiste van de cursus vind ik de diverse uitkomsten: in 2020 ging het vooral over de didactiek van een reis. Hoe activerend of docentgestuurd wil je zijn? Welke opdrachten passen daarbij? In 2021 ging het vooral over 'gelaagdheid': dat bleek de rode draad te zijn. Tot slot ging het in 2022 over Napoleon: naast gelaagdheid bleek die opeens als rode draad van een Romereis te kunnen fungeren.

Tijdens de cursus is er ook altijd ruimte voor de uitwisseling van praktische zaken: waar verblijft iedereen? Hoe boek je de Vaticaanse Musea? Wie is er recent al eens met de trein gereisd? Handig en gezellig om direct met relevante collega's ter plekke te zijn.

Kortom: Wie denkt alles al te weten over het Forum of de Sint Pieter , is duidelijk nog nooit met Raphael Hunsucker daar geweest. Wie denkt dat de San Clemente wel ontdekt is, heeft Joep Beijst nog niet gehoord. Zelf kan ik je nog wel wat vertellen over Raphael, de Villa Farnesina en het neolatijn. Uiteraard is het programma iedere editie anders; het onderstaande verslag geeft de grote lijnen weer.

Dag 0

Je wordt niet zomaar de cursus in gelanceerd. Voor we op reis gaan krijg je wat denkvragen mee: wat wil je bereiken? Wat doe je nu al? Ook krijg je literatuur aangereikt. Uiteraard uit ons tijdschrift, maar ook uit allerhande boeken.

Er is een facultatieve voorbereidende bijeenkomst online. Je wordt geacht de voorbereidende literatuur gelezen te hebben voor de aanvang van de cursus; je hebt daar zo'n twee maanden de tijd voor.

Dag 1

De reis naar Rome zit erop (we hebben cursisten per trein, auto en vliegtuig gehad, we wachten nog op de fietsers en wandelaars die de Via Francigena hebben gelopen), de koffer is op het KNIR gezet. Het KNIR is voor sommigen een mooi weerzien (het was toen wellicht nog het NIR) en anderen ontdekken de rijkdom van het onderzoeksinstituut voor het eerst. Wij vinden het KNIR een fantastische locatie voor de cursus, al was het maar om docenten te inspireren leerlingen te vertellen over het bestaan hiervan en hen te motiveren tijdens hun studie hier een tijd door te brengen.

We ontmoeten elkaar halverwege de middag midden in de stad, nabij het Vittoriano. Een monument dat voor Romeinse begrippen jong is, maar niet minder veelzeggend. Het blijkt al drie cursussen lang de kern te grijpen van welke rode lijn je ook in een Romereis wilt aanbrengen - en dat voor een gebouw dat velen toch als 'lelijk' bestempelen. Het Vittoriano zegt iets over Italië, over de kerk, over Rome, over omgang met geschiedenis, propaganda. Het gaat over macht, gelaagdheid, historische keuzes, tweespalt. Een enorme rijkdom, die echt niet overgeslagen kan worden op Romereis. Want laten we eerlijk zijn: iedereen komt er toch regelmatig langs, maar wie staat er ècht bij stil? Ik de afgelopen jaren wel en dat heeft m'n verhaal als geheel kracht bijgezet.

De input van de cursisten noopt ons iedere keer tot andere wegen: soms brengt je dat naar een omgedraaide fascistische steen, soms tot een bezoek aan de San Marco-kerk, waar we 'opeens' een paar eeuwen terug moeten: maar ook dát is de kern van Rome en de charme van de cursus: samen ontdekken we nieuwe verhaallijnen.

Op de eerste dag zetten we dus de globale lijnen uit, waar we het met de cursisten over willen hebben de komende dagen. Naast de inhoud is ook gezelligheid belangrijk; we borrelen en dineren samen en maken ons vervolgens op voor de volgende dag, die ons naar Trastevere zal leiden.

Dag 2

Vanaf dag twee gaan we gespecialiseerder te werk. Vandaag bezoeken we enkele sites waarin de kunstenaar Raphael centraal staat. Aan de hand van het onderzoek van David Rijser bezoeken we onder andere de Villa Farnesina en kijken we hoe je dit hoogtepunt van de renaissancekunst zou kunnen belichten vanuit een literaire kant, via het Neo-Latijn. Voor classici leuk om te doen met de Latijnse teksten, voor de begeleiders die het Latijn niet of minder machtig zijn, valt er te werken met goede vertalingen. Je krijgt een overzichtelijke hand-out. Niets in deze villa staat er toevallig. Hoe leuk is het om dat met leerlingen stap voor stap te kunnen ontrafelen, de renaissance uit te leggen en wat Latijn te bekijken - en dat alles op een plek die niet platgewalst is door het massatoerisme.

Het blijkt dat de Villa Farnesina ontzettend gelaagd is: je kunt er horoscopen op los laten, literaire teksten uit de oudheid en de renaissance, kunsthistorische beschouwingen, maar ook historische: enkele jaren na de voltooing van het bouwwerk werd de Villa ingenomen door de soldaten van Karel V. De restanten van hun aanwezigheid zijn, zoals op de foto te zien, nog altijd te aanschouwen op de bovenverdieping.

In de middag is er ruimte voor een externe docent. In de afgelopen edities heeft Rogier Kalkers de cursisten meegenomen naar plekken in Rome waar je altijd komt, maar waar je langs de archeologie heen kijkt. De nieuwe metrolijn C biedt verrassende perspectieven op het begrip van de stad, maar ook 'verloederde' oudheden roepen vragen op. Hoe normaal is het dat we overal gratis naar binnen kunnen met leerlingen? En waarom bezoeken we wel het één, maar niet het ander? Kan dat misschien anders?

In de jaren daarvoor heeft kunsthistoricus Jan de Jong ons rondgeleid door de Palazzo Barberini en heeft Volkskrant-correspondent Jarl van der Ploeg ons bijgepraat over de huidige stand van zaken in Italië en Rome. Kortom: er is in de cursus altijd een verrassend element dat je kennis over Rome, Italië en de reis verrijkt.

Dag 3

Vandaag gaan we met Raphael Hunsucker de site op die het Forum Romanum heet. Voor wie Raphael niet kent: dat is een genot. Je denkt de plek goed te kennen - vroeger mocht je er immers gratis op, en wie deed dat niet als je toch in Rome was - en je hebt er al vaak leerlingen rondgeleid. Dat deed ik keurig met wat anekdotes uit Livius, met een 'chronologisch' verhaal en wie weet een smakelijke anekdote uit Verhuyck. Maar: ik vond het altijd een moeilijke plek om goed tot leven te laten komen voor leerlingen en in het grote verhaal van de reis in te passen.

Die aanpak werd na het voorjaar van 2020 problematisch, toen ik met Raphael (en 18 cursisten) het Forum en de Palatijn op was geweest. Tientallen vragen rezen op: wat zien we nou eigenlijk? (Een paar millennia aan steen). Waarom zien we wat we zien? Wat is het straatniveau? Waarom is het een minder kapot dan het ander? Wat heeft dat met het Rome vanaf 1850 te maken (lang verhaal kort: alles!). En met het Rome uit de middeleeuwen (lang verhaal kort: veel!). Als klap op de vuurpijl kwamen we ook nog een op plekken waar ik nog nooit was geweest: de Santa Maria Antiqua (wat een heerlijke fresco's!) en afgelopen jaar zagen we in het pas geopende museum in de Santa Maria Nova een fries over het ontstaan van Rome, gemaakt in de Augusteïsche tijd. Wat zegt dat? Waarom staat dat daar? Hoe kun je dat contemporain interpreteren en tegelijkertijd koppelen aan de huidige tijd? Allemaal vragen die opgeworpen worden, maar waar ook antwoorden op komen in samenspraak met de cursisten.

Ik heb het Forum wel eens vervloekt, als ik daar met leerlingen stond. De afgelopen keren echter niet meer: wat een fantastische plek om een doorgrond verhaal te vertellen!

Dag 4

Vandaag duiken we met mediëvist Joep Beijst een periode in waar veel begeleiders (te) onbekend mee zijn: de middeleeuwen in Rome. Is dat nou een periode van neergang, in Europa en Rome? Of is het juist een periode van renovatio? Dat laatste zal Joep betogen. Na vandaag weet je globaal hoe Rome - en daarmee Europa - er in de middeleeuwen uit zag en hoe je dat aan leerlingen kunt overbrengen. En de renaissance? Die begon in Rome, uiteraard.

We beginnen de dag met een hoorcollege op het KNIR. Zoals gezegd krijgen we een historisch overzicht en enkele didactische kaders. Met deze gedegen voorkennis gaan we vervolgens op pad. We bezoeken in ieder geval de San Clemente en de Santi Quattro Coronati, maar doorgaans trakteert Joep ons op nog veel meer mooie kerken, kloosters en straten in de wijk. We vragen ons af waarom we moeten klimmen, dalen en de Quattro Coronati gefortificeerd oogt. De opgravingsgeschiedenis van de San Clemente wordt ons stap voor stap uit de doeken gedaan: je kunt het ook aan leerlingen als een spannend boek vertellen. We discussieren over de grootste vraag: waarom is er opeens een nieuwe kerk gebouwd? Van brand is er immers geen spoor...

De Middeleeuwen blijken onontbeerlijk om te begrijpen waarom Rome eruit ziet, zoals het eruit ziet en waarom tradities en instituten nog altijd levend zijn. Na vandaag is dat geheim voor onze cursisten in ieder geval ontrafeld.

Dag 5

De Vaticaandag is een bijzondere dag. Niet alleen omdat die dag wederom begint met hoorcolleges over de Stanze van Raphael en de Sixtijnse Kapel, maar omdat de cursisten vandaag aan zet zijn!

De hoorcolleges geven duiding bij de zalen: wat zie je? Waarom zie je dat? Hoe staan de zalen in verband met elkaar, het Vaticaan, Rome en Europa? Ook behandelen we hoe je deze plekken kunt behandelen op reis: geen sinecure, zoals begeleiders steevast inbrengen.

In de musea zijn ook de cursisten aan zet. Al in de voorbereiding in Nederland kiezen de cursisten een kunstwerk uit dat zich bevindt in de eerste ruimte van de Vaticaanse Musea. De opdracht is om dat kunstwerk (kort) te bespreken: waarom staat het hier? En: wat staat hier nou eigenlijk? Daarnaast proberen de cursisten hun gewenste didactiek uit en proberen ze de rode lijn te verweven in hun verhaal. Zo heb ik wel eens foto's gemaakt van de Torso Belvedere, om die foto's vervolgens her en der te moeten vergelijken met kunstwerken uit de Renaissance. Erg leuk om te doen!

Maar voordat het zover is, bezoeken we eerst uitgebreid de Sint Pieter. Een kerk, uitputtend in grandeur, maar ook in detail. We lichten een paar details eruit die de kerk plaatsen in tijd en locatie en passen in een groter verhaal tijdens de Romereis.

Dag 6

Op de laatste dag proberen we de cursisten iets nieuws te laten zien. We zijn in de Capitolijnse Musea geweest, bij de Torlonia-expositie; in de Domus Aurea voor een Raphael-expositie; in het pas heropende Mausoleum van Augustus, om de grootsheid daarvan op ons in te laten dringen.

Daarna is het tijd voor het slot: een evaluatie en een lunch. Vol met kennis, tips, ideeën en goede zin voor de volgende reis keren de cursisten huiswaarts - en de docenten ook.

Heeft u verdere vragen? Stuur ons een e-mail via info@romaaeterna.nl.