Recensie: Keizer van Rome - Heerschappij in het oude Rome

Familieleden, vrienden, of collega’s die (bijna te) veel weten over een bepaald onderwerp; iedereen kent ze wel. Zo ken ik zelf ook iemand. Niet al te lang geleden moest ik voor mijn werk naar Utrecht vanuit Limburg, en zat ik een groot deel van de dag naast hem in de trein. Tijdens ons gesprek liet hij geen kans ongemoeid om, hoe gering de connectie ook was, het huidige gespreksonderwerp te verbinden aan het Romeinse Rijk. Misschien dat er toch iets van waarheid rust in de populaire mythe dat mannen constant aan het Romeinse Rijk denken. Keer op keer kwam hij op de proppen met (en dit geef ik grif toe) fascinerende anekdotes, feitjes, of wetenswaardigheden die hij eerder die week had gelezen. In veel gevallen betrof het een verhaal dat constant van de hak op de tak sprong, maar bijeen gehouden werd door een verzameling feiten die allemaal met het onderwerp te maken hadden, en tegelijk ook volledig los van elkaar stonden. Ditzelfde gevoel kreeg ik bij het lezen van Mary Beards boek Keizer van Rome.

Beard weet op indrukwekkende wijze van een immens scala aan anekdotes en historische weetjes een samenhangend verhaal te creëren. Ze besluit bewust, zo legt ze uit, om niet uit te gaan van een chronologische verhaling over de levens van de verschillende Romeinse keizers. In plaats daarvan pakt ze het juist thematisch aan. Per hoofdstuk bespreekt ze een nieuw thema waarin ze een grote verscheidenheid aan kleine verhalen, slechts zijdelings aan elkaar gerelateerd, met elkaar verbindt om een groter coherent geheel te creëren. Als befaamd classica, professor der klassieken, en auteur van een twintigtal boeken over de Oudheid, is zij uitermate geschikt voor deze taak.

Zo begint ze haar relaas, na een korte uiteenzetting van het concept ‘alleenheerschappij’ en de perikelen die met de opvolging te maken hadden, met de keizer aan tafel. Door middel van een constante stroom aan elkaar verwante inzichten en verhalen, vormt ze een samenhangend, kristalhelder beeld van ‘de keizer’, en hoe deze te midden van een keur aan lekkernijen aan tafel zou hebben gezeten (Andreas Viestad zou vast hebben gesmuld van dit hoofdstuk gezien zijn eigen boek Dineren in Rome (Bart recenseerde dit boek eerder voor ons, zie hier). Van de tafel springt Beard naar de machtige paleizen van de keizers, hoe deze tot stand kwamen, hoe ze werden gebruikt en hoe ze waren gevuld, en wat de plaats van de keizer was in deze opzichtige monstruositeiten van (veelal) decadente pracht en praal. Elk hoofdstuk snijdt Beard een nieuw thema aan: van het keizerlijke hof, tot reizen of het spenderen van vrije tijd van de keizer.

Keer op keer weet Beard tientallen losse verhalen te verweven tot een duidelijk thematisch geheel, waarbij de afdronk van het geheel duidelijker is dan je op het eerste gezicht zou verwachten. Meerdere keren werd ik vermaakt met korte verhalen over keizers en hun bezigheden waar ik niet van op de hoogte was. Misschien wel mijn grootste favoriet was de grot van Polyphemus, gelegen in de buurt van Sperlonga, waar keizers met een bootje naar een prachtige versierde grot zouden zijn gevaren, om daar vervolgens (met gevaar voor eigen leven zo leren we) te dineren. Hoe het bestaan van deze grot mij alle jaren tijdens mijn opleiding tot oudhistoricus is ontgaan is mij een raadsel, maar nu behoort hij tot een exclusief groepje bezienswaardigheden die ik zeker van dichterbij wil gaan bekijken. 

Het resultaat van al deze los aan elkaar geknoopte, maar tegelijkertijd innig verbonden anekdotes, is een tapijt van prachtige en fascinerende chaos. Elke alinea is het maar de vraag in welke eeuw je je plots bevindt, en over welke keizer wordt gesproken, en welk verhaal je nu weer te horen krijgt. Af en toe zijn de sprongen net té groot, net té snel, en verliest het verhaal even wat coherentie, en vraag je je af waar het ook weer over ging omdat je wordt gebombardeerd met zoveel losse feitjes dat het je begint te duizelen. Dit mag de pret echter niet drukken, want in de meeste gevallen knoopt Mary Beard haar vertellingen juist haarfijn aan elkaar. Op het einde van elk hoofdstuk zul je tot je eigen verbazing merken dat je, alhoewel je slechts allemaal losse verhalen over verschillende keizers hebt gelezen, plots een veel duidelijker beeld hebt van de keizer als entiteit en diens plaats in de Romeinse samenleving.

Al met al zou ik dit boek met klem aanraden aan elke (amateur) historicus of geïnteresseerde in Romeinse geschiedenis. In veel gevallen hebben wij nog een erg vertekend beeld van Romeinse keizers, en hoe hun levens eruitzagen. In plaats van liggend op een luie bank terwijl zij druiven aten, waren zij veelal aan het werk met saaie administratieve werkzaamheden, hielden ze zich bezig met wetenschap of kunst, waren ze op reis in verre landen, of, in enkele gevallen, waren ze druk bezig met worden neergestoken door hun eigen onderdanen. Bovendien, als mooie bijkomstigheid bij het verbreden van je kennis over het leven van de keizers, levert Keizer van Rome een groot aantal anekdotes op die met familie, vrienden, en collega’s kunnen worden gedeeld.