Deze tentoonstelling was t/m 25 augustus 2024 te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.
Bij het binnentreden van Paestum – Stad van godinnen in het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) heet een marmeren Hera je welkom. De tentoonstelling schetst aan de hand van objecten en animaties de geschiedenis van Paestum, een belangrijke stad uit Magna Graecia die in ca. 600 v.Chr. werd gesticht. De tentoonstelling is gemaakt in samenwerking met Parco Archeologico di Paestum e Velia.
De tentoonstelling laat zien hoe verschillende machthebbers en groepen hun stempel op de ontwikkeling van Paestum hebben gedrukt. Zo krijg je als bezoeker de mogelijkheid om door de Etruskische, Fenicische, Griekse, Lucaanse, en tot slot Romeinse periodes van de stad te bewegen. De continuïteit van religieuze, spirituele en ook dagelijkse gebruiken onder de verschillende groepen die in Paestum woonden staan centraal.
Daarbij is de lucht van Paestum, die door de luchtdruk, het klimaat en de nabij liggende bergen vaak als een renaissanceschilderij kleurt, de inspiratie voor de achtergrond van de tentoonstellingsruimtes. Deze kleurvariaties leiden de bezoeker door de fases van welvaart en verval die de stad heeft doorgemaakt. Hoe lichter de kleur van de lucht, hoe beter het met Paestum ging. Een mooie manier om – voor veel bezoekers misschien onbewust – ook de natuurlijke omgeving van Paestum te ervaren.
Klassieke teksten van schrijvers als Vergilius geven een beeld van hoe men in de Oudheid de stad ervaarde. Dergelijke getuigenverslagen kom je ook van latere periodes tegen: vanaf de 18e eeuw werd Paestum een populaire bestemming voor welgestelde reizigers van de Grand Tour. Het romantische idee dat de stad en de goed bewaarde tempels, onbewoonbaar geworden door het moerassige gebied, pas in 1750 herontdekt zijn, spreekt tot de verbeelding in de tentoonstelling. De 18e-eeuwse modellen van de tempels en graftombes in kurk, bedoeld als souvenirtje, illustreren de waardering voor de stad in de moderne tijd.
Bijzonder zijn de waardevolle bruiklenen die het RMO voor deze tentoonstelling bij elkaar heeft gekregen, waaronder belangrijke fresco’s uit graftombes en munten uit de verschillende periodes die Paestum doormaakte. Een terugkerend thema op de afbeeldingen, hoe verschillend van aard ook, zijn bloederige en heldhaftige sporten, waarbij het bloed uit de lichaamsdelen stroomt. Meer context had de afbeeldingen meer en welluidender doen spreken, maar zelfs zonder nadere uitleg zijn de afbeeldingen al intrigerend.
De godinnen Hera, Demeter en Aphrodite worden in de tentoonstelling uitgebreid besproken. De bekendste overblijfselen van Paestum – drie grote tempels – zijn gewijd aan Hera en Athena, die geassocieerd worden met strijd, maar ook met moederschap en verzorging. Vruchtbaarheid en de associatie daarvan met de eerdergenoemde godinnen blijkt een belangrijk thema, terwijl de dagelijkse realiteit van vrouwen en hun maatschappelijke positie in de verschillende periodes van Paestum minder aan bod komen. Gek genoeg liggen de votiefgeschenken van baarmoeders verspreid in de vitrine, en daarbij anatomisch verkeerd om: met de baarmoedermond naar boven. Bij deze zelfde vitrine wordt kort het heiligdom van Aphrodite – later Venus – dat bij het plaatsje Santa Venera lag, vermeld. De rituele inwijdingen die zich hier afspeelden in combinatie met het vruchtbaarheidsthema hadden een diepgaande en interessante verdere uiteenzetting van de tentoonstelling kunnen zijn. De titel van de tentoonstelling maakt haar boodschap dan ook waar: het gaat over de stad en haar godinnen, niet over de menselijke vrouwen die er geleefd hebben. Hoewel sommige nuances verder uitgewerkt konden worden, is dit een zeer informatieve tentoonstelling die je meeneemt door de eeuwenoude geschiedenis van Paestum.
Tegelijkertijd met Paestum – Stad van godinnen start in het RMO de tentoonstelling over Romeinse Villa’s in Limburg, in samenwerking met het Termenmuseum en het Limburgs museum. Na een imaginair bezoek aan de tempels en de geschiedenis van Paestum kun je je hier verder in archeologische reconstructies wentelen die het dagelijks reilen en zijlen van een Romeinse villa in Limburg laten zien. Bij beide tentoonstellingen is ook een kleine catalogus verschenen die meer achtergrondinformatie biedt.
Recensie: Paestum - Stad van Godinnen