Recensie: Het oude Rome in vijftig monumenten

Het antieke Rome is al vele malen beschreven, en toch werpt Het oude Rome in vijftig monumenten nieuw licht op de bekende en onbekende bouwwerken die de eeuwige stad sieren. Dankzij het feit dat het hier niet om een reisgids gaat, is er tijd en ruimte om uitgebreid stil te staan bij het antieke monumentale Rome. Paul Roberts, conservator Oudheid in het Ashmolean Museum in Oxford, weet de perfecte balans te vinden tussen de essentiële feiten, nieuwe wetenswaardigheden en af en toe een sprong naar de moderne tijd.

Het boek is chronologisch ingedeeld in zes hoofdstukken, die de belangrijkste bouwfasen van Rome bespreken, en vervolgens weer onderverdeeld zijn in paragrafen die de bekende chronologie van Rome volgen (de Republiek, de Julisch-Claudische en Flavische dynastie, etc.). We beginnen dus bij de tempel van Jupiter Optimus Maximus uit de 6e eeuw v.Chr., om te eindigen bij de Zuil van Phocas die in 608 n.Chr. werd ingewijd. Deze bouwfasen van Rome zijn onlosmakelijk verbonden met wat zich op economisch en politiek vlak in Rome afspeelde: het gros van de monumenten werd namelijk in opdracht van de Romeinse keizers gebouwd en dienden daarom ook als propaganda van de dienstdoende machthebber. Op slimme wijze behandelt Roberts zo veel meer dan alleen de monumenten. Het stadslandschap van Rome ontvouwt zich per periode op de bekende zeven heuvelen, rijkelijk geïllustreerd door gedetailleerde afbeeldingen en getekende reconstructies, een fijn chronologisch overzicht dat laat zien hoe stedelijk Rome zich ontwikkelde. Zo krijgt de lezer bijvoorbeeld een goed beeld van de ontwikkeling van het Forum Romanum, dat op geen enkel moment in Romes geschiedenis de samenstelling van monumenten had zoals we die nu kennen. Ook verval is onlosmakelijk verbonden met de stad Rome, en ook dat aspect komt in de verhaallijn naar voren naarmate de tijd vordert, bijvoorbeeld bij het Mausoleum van Augustus.

Een aantal begrippen wordt uitgebreider besproken in informatieve kaders, zoals deïficatie en hoe de Romeinen beton maakten en in hun bouwwerken gebruikten. Die kaders geven extra achtergrondinformatie waardoor dit boek ook voor ongeschoolde lezers prima lectuur is. Naar mijn idee hadden er zelfs wat meer kaders in mogen staan, omdat de informatieve uitstapjes een fijne afwisseling zijn. Verder staat het boek vol met interessante weetjes: het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius heeft geen stijgbeugels, omdat die pas na de val van Rome geïntroduceerd werden. En de ruïnes van het Colosseum stonden in de 18e en 19e eeuw bekend om hun verscheidenheid aan aanwezige flora, zelfs zó dat de Engelse amateurbotanicus Richard Deakin er in 1855 een boek over schreef: Flora of the Colosseum. Deze uitstapjes naar recentere tijden, de Renaissance, de 18e, 19e en zelfs 20e eeuw, geven de lezer niet alleen een beter idee van de functie en betekenis van deze monumenten in de Oudheid, maar ook door de eeuwen heen. Stedelijke hervormingen tegen het einde van de 19e eeuw en aanpassingen onder Mussolini worden ook meegenomen, waardoor de lezer erachter komt hoe delen van Rome, zoals de stad vandaag de dag aan ons verschijnt, gevormd zijn.

Door middel van gedetailleerde afbeeldingen worden elementen uitgelicht die anders wellicht onopgemerkt zouden zijn gebleven. Roberts weet daarin de juiste balans te behouden en overlaadt de lezer niet met onnoembare details, waardoor het boek tot aan het laatste monument interessant blijft. De publicatie bevat geen bronverwijzingen, wat eigenlijk alleen bij referenties naar werken van klassiek auteurs storend is. Voordeel is dat het boek daarom goed wegleest en de verhaallijn makkelijk weer op te pakken is, waardoor je er met gemak kleinere stukjes uit kunt lezen. Heel af en toe loopt de vertaling niet helemaal lekker – er wordt bijvoorbeeld geschreven over ‘fonteinhuizen’ in de Domus Aurea – maar écht storend is dat niet. Dit boek geeft een uitgebreid en duidelijk overzicht van de ontwikkeling van het antieke Rome door haar monumenten. Een mooi leesboek ter voorbereiding op een toekomstige reis naar Rome, of om je vanaf de bank even in de eeuwige stad te wanen.